Hoe coach je een hoogbegaafde?

Wat is hoogbegaafdheid eigenlijk?
Hoogbegaafdheid is niet eenvoudig om vast te stellen. Een IQ van boven de 130 is een ondersteuning van het vermoeden van hoogbegaafdheid, maar zegt niet alles. Er zijn een aantal andere kenmerken: nieuwsgierig, autonoom, sensitief en gedreven. Veel hoogbegaafde volwassenen weten overigens niet van zichzelf dat ze hoogbegaafd zijn, omdat het woord niet bestond toen zij jong waren.

Rianne van de Ven

Hoe kunnen coaches hoogbegaafdheid herkennen?
Dit is niet altijd eenvoudig. Conflicten op de werkvloer kunnen een aanwijzing zijn. Hoogbegaafden zijn vaak principieel van aard en kunnen hoge complexiteit overzien. Bovendien zijn ze wars van hiërarchie en dol op autonomie. Dat kan zorgen voor frictie met collega’s en leidinggevenden. Als je als jobcoach iemand tegenover je hebt die aan de ene kant heel stellig kan zijn vanuit gedrevenheid en vanuit de andere kan heel gevoelig is en heel veel nadenkt en piekert, dan kan er een belletje gaan rinkelen. Ook zit er vaak veel frustratie over niet gezien of begrepen worden.

Moet je om een hoogbegaafde te coachen zelf ook hoogbegaafd zijn?
Een hoogbegaafde coach is prettig voor de cliënt, want die kan op alle gebieden de cliënt spiegelen en een perfecte sparringpartner zijn. Het hoeft niet per se, maar dan moet je als coach goed beslagen ten ijs komen. Ten eerste moet je erg empathisch zijn en je sterk kunnen inleven. Ten tweede moet je zorgen dat je behoorlijk wat kennis over het onderwerp hebt. Dus bereid je voor!

Wat zijn de belangrijkste aspecten waarvan je als coach op de hoogte moet zijn?
Kijk eens naar het Delphimodel Hoogbegaafdheid van Kooijman-van Thiel (2008) eens, daaruit blijkt al hoe complex hoogbegaafdheid is, terwijl een model een versimpeling is van de werkelijkheid. Veroordeel je cliënt niet om zijn eigenschappen, maar laat hem of haar er zijn. In mijn intakegesprek is het belangrijkste waar ik naar op zoek ben de intrinsieke motivatie. Ik kan alleen maar coachen als mensen zelf inzien dat ze iets kunnen doen aan hun situatie. Soms zijn ze bang voor verandering. Door bewust te worden van hoogbegaafdheid zien mensen vaak ook hun eigen aandeel.

Welke functies zijn geschikt voor hoogbegaafden?
Daar is een enorme diversiteit in te zien! Sommigen doen het heel goed in teams en anderen werken juist solistisch. Wat we eigenlijk altijd horen is dat het werk moeilijk en afwisselend moet zijn. Maar er zijn uitzonderingen: zo ken ik een hoogbegaafde chauffeur die lange afstanden doet en op die manier autonoom kan werken. Vraag bij je cliënt uit wat voor hem belangrijk is. Op inhoud kan een hoogbegaafde bijna alles. Bedrijfscultuur, flexibiliteit en ontwikkeling zijn dan ook veel belangrijker dan primaire arbeidsvoorwaarden. Kijk breder dan de vacature en ga bijvoorbeeld na of opleidingsbudget of coaching on the job geboden wordt.

Waarom is coaching voor een hoogbegaafde zo belangrijk?
Een coach biedt gelijkwaardig sparren in een veilige omgeving. Zo kan de cliënt ontladen of klagen. Een goede coach geeft feedback en tips om situaties op een andere manier aan te pakken. Coaching wordt vaak gezien als een verrijking van wat de hoogbegaafde zelf al had bedacht. Coaching is een continu proces: ervaringen delen, eventueel afstemmen en weer bijsturen.

Wat zijn de grootste struikelblokken van hoogbegaafden in de zoektocht naar werk?
Vanuit werkgeversperspectief neem je iemand in dienst van wie je zoveel mogelijk bewijs hebt dat diegene het werk al kan. Dus op je cv moet je al zoveel mogelijk ‘bewijs’ hebben dat je geschikt bent voor de functie. Daar liggen voor hoogbegaafden twee problemen. Veel hoogbegaafden zijn uitgevallen in het onderwijssysteem en missen diploma’s. Ten tweede is voor een hoogbegaafde de uitdaging eraf zodra hij het al kan. Daarnaast kampen hoogbegaafden vaak met de tegenstrijdigheid van het verlangen naar uitdaging aan de ene kant en het zoeken naar zekerheden door faalangst aan de andere kant.

Is coaching na het vinden van werk nog nodig?
Zeker, het merendeel van mijn cliënten heeft al werk. Zo is het voor hen vaak moeilijk als de functie in de praktijk anders uitpakt dan ze gedacht hadden. Hoogbegaafden kunnen soms lastig zijn in de communicatie, maar daar zitten zelden kwade bedoelingen achter. Bijna alles wat voor diegene evident is, is dat voor anderen niet. Dit inzicht is heel belangrijk en daar kun je als coach een grote rol in spelen.

Is zelfstandig ondernemerschap voor hoogbegaafden een goede optie?
Hoogbegaafden doen dingen graag op hun eigen manier. Autonomie kan voor veel mensen een belangrijke oplossing zijn. Bespreek de opties en consequenties goed met je cliënt. Soms moet je je als zelfstandig consultant sterk conformeren aan opdrachtgevers en kan je dus juist minder autonoom handelen. Bovendien is een hoogbegaafde niet vanzelf een goede ondernemer, daar zijn ook andere eigenschappen voor nodig, zoals risico’s durven nemen.

En wat kan een interne arbeidsmobiliteitsspecialist voor een hoogbegaafde betekenen?
Interne arbeidsmobiliteit is heel belangrijk. De mogelijkheid om steeds iets nieuws te doen. Hoogbegaafden willen steeds iets nieuws doen en leren, ze ontwikkelen zich in razend tempo. Een grotere werkgever kan een uitkomst bieden: zo kunnen ze jobhoppen binnen het eigen bedrijf. Dit biedt werkgevers bovendien toegevoegde waarde: ze kunnen op iemand’s positieve reputatie gaan vertrouwen. Intern jobhoppen is een tool om je hoogbegaafde medewerker gemotiveerd te houden en is voor een werkgever een tool om kwaliteit op de juiste plek te zetten en gebruik te maken van talent.

Wat is jouw motto voor werkgevers?
Als je een hoogbegaafde koestert en ziet als een verrijking voor je organisatie, blijkt diegene vaak de grootste aanwinst voor je organisatie te zijn.

Maar weten? Download het rapport op de website van het IHBB.